ارزهای فیات و استاندارد طلا

فیدل کاسترو: هر کشوری باید کاملا آزاد باشد تا نوعی از سیستم اقتصادی، سیاسی و اجتماعی که مناسب می‌داند را برگزیند.

استاندارد پایه پولی طلا

در دهه های قبل از جنگ جهانی اول، تجارت بین المللی بر اساس آنچه که به عنوان استاندارد طلای کلاسیک شناخته می شود، انجام می شد.

به گزارش گلدنیوز؛ در حدود 700 سال قبل از میلاد، طلا برای اولین بار به سکه تبدیل شد و قابلیت استفاده از آن به عنوان یک واحد پولی را افزایش داد. قبل از این، طلا را هنگام تسویه حساب معاملات باید وزن و از نظر خلوص، آن را بررسی می کردند. اما سکه های طلا هم برای این کار راه حل کامل نبودند، بنابراین کم کم پای استاندارد طلا به اقتصاد جهان کشیده شد.

معرفی پول های كاغذی اروپا در قرن شانزدهم میلادی و با استفاده از ابزار بدهی صادر شده توسط اشخاص خصوصی صورت گرفت. این در حالی بود که سکه های طلا و شمش همچنان بر سیستم پولی اروپا تسلط داشتند و تا قرن 18 میلادی تسلط پول کاغذی به میان نیامده بود . در میان درگیری بین پول کاغذی و طلا سرانجام بحث استاندارد طلا مطرح شد.

اصطلاح استاندارد طلا در مقابل سیستم فیات قرار دارد، فیات به واحد پولی گفته می شود که دولت‌ها آن را منتشر می‌کنند اما پشتوانه فیزیکی مانند طلا و نقره ندارد.

در پایان جنگ جهانی دوم کشورهای بزرگ جهان در محلی به نام برتون وودز در ایالت نیوهمپشایر گرد هم آمدند و با توافق یکدیگر سیستم پولی جدیدی ایجاد کردند که به موجب آن دلار آمریکا به عنوان ارز ذخیره جهانی شناخته شد.

پول فیات یا پول بدون پشتوانه چیست و چرا به وجود آمد؟

پول، تکه‌ای کاغذ یا سکه‌ای فلزی است که تنها به خاطر بار ارزشی که به دوش می‌کشد، مهم و خواستنی به شمار می‌رود. در واقع، ما نه تکه‌های کاغذ بلکه ارزشی که آن‌ها برایمان به ارمغان می‌آورند را دوست داریم. اعتبار پشت کاغذها به ما کمک می‌کند تا چیزهایی که نیاز داریم را بخریم، به جاهایی که می‌خواهیم سفر کنیم و آن اعتبار را با ارزش چیزهایی که دوستشان داریم تاخت بزنیم. اما داستان این اعتبار از کجا آغاز می‌شود؟ چه چیزی به کاغذی که در دست ما قرار دارد ارزش می‌دهد؟ و مهم‌تر از همه، چرا این ارزش، ثابت نیست و گذر زمان یا شرایط مختلف، اعتبار آن را دست‌خوش تغییر می‌کند؟ در این مقاله از خانه سرمایه به سراغ «پول فیات» یا «پول بدون پشتوانه» می‌رویم تا از ماجراهای پشت پرده اعتبارها سر در بیاوریم.

ویکتور هوگو:

هیچ چیزی به اندازه جیب خالی انسان را ماجراجو نمی‌کند.

استاندارد طلا چیست؟

تا مدت‌های طولانی، طلا تنها و بهترین پشتوانه برای پول‌هایی بود که در میان مردم دست به دست می‌گشتند. چه زمانی که مردم با حواله‌های کاغذی کار می‌کردند و چه زمانی که بانک‌های مرکزی شکل گرفتند، این تناسب بین ذخیره طلای انباشته در انبارها یا خزانه‌ها و اسکناس یا حواله‌ای که در دست مردم بود، وظیفه انتقال ارزش را در اختیار داشت. به زبان ساده‌تر، سکه فلزی یا اسکناسی که در دست مردم بود، سند مالکیت طلایی بود که در خزانه یا انبارها وجود خارجی داشت. این سبک از انتقال ارزش تا زمانی که در محدوده یک کشور اعمال می‌شد، به خوبی کار خودش را انجام می‌داد. اما وقتی پای مبادله این ارزش بین کشورهای مختلف به این میدان باز شد، شرایط تغییر کرد. بدون شک، هیچ کشوری نمی‌تواند به تنهایی تمام نیازهای خود را تامین کند و تجارت، بخشی جدایی ناپذیر از روابط صلح‌آمیز میان ملت‌ها به شمار می‌رود. حالا نیاز اساسی، بهینه‌سازی این اعتبارها برای افزایش تجارت‌های بین‌المللی بود.

همان‌طور که کشور «A» روش خودش را برای اعتباردهی به حواله‌ها و اسکناس‌ها داشت، کشور «B» هم از روشی مخصوص به خود استفاده می‌کرد. حالا مسئولان هر کشور باید کاری می‌کردند که پول‌هایشان در کشورهای دیگر نیز از اعتبار کافی برخوردار باشند و تاجران خارجی با خیالی راحت و به سادگی از آن‌ها استفاده کنند. در نتیجه، هر کشور باید یک روند استاندارد برای ارزش پولش در نظر می‌گرفت و آن را اعلام می‌کرد. به همین دلیل، مفهومی به نام «استاندارد طلا» در میان کشورهای مختلف شکل گرفت. به این ترتیب که دولت هر کشور، یک نرخ مبادله ثابت را اعلام می‌کرد و در ازای دریافت مقدار مشخصی پول کاغذی یا سکه فلزی، مقدار ثابتی طلا می‌پرداخت.

چرا پول فیات یا پول بدون پشتوانه شکل گرفت؟

اجرایی شدن استاندارد طلا توانست بسیاری از مشکلات را حل کند. معامله‌های بین تجار خارجی به راحتی صورت می‌گرفت و هر کسی می‌توانست در هر زمانی که می‌خواست، پول‌های خود را به طلا تبدیل کند. اما این عرضه نامحدود طلا توسط دولت‌های مختلف نتوانست مدت زیادی دوام بیاورد. علت‌های گوناگونی مانع این کار شدند؛ مثلا:

• آغاز جنگ‌های جهانی و کم شدن ذخیره‌های مالی کشورها به علت هزینه‌های جنگ
• نایاب بودن معدن‌های طلای جدید
• احتکار طلا توسط مردم
• محاسبه‌ای بودن نرخ طلا (در واقع، نرخ ثابتی که در استاندارد طلا تعریف شده بود، هیچ وقت به معنای واقعی اجرا نشد. در عوض، دولت‌ها سعی کردند که نرخ مناسبی برای این مبادله اعلام کنند اما نتوانستند.)

کار با استاندارد طلا آن‌قدر سخت شد که کم‌کم تا دهه هشتاد میلادی به طور کامل از میان رفت و در سال ۱۹۷۱ به تاریخ پیوست. اما بدون این استاندارد، چه چیزی می‌توانست اعتبار کاغذهایی که با نام پول می‌شناختیم را به آن‌ها بازگرداند؟ دولت‌ها و اقتصاددان‌ها به راه‌حلی جایگزین رسیدند و آن «پول بدون پشتوانه» بود.

آدام اسمیت:

بدون شک، جامعه‌ای که بخش اعظم آن فقیر و بیچاره هستند، نمی‌تواند شکوفا و سعادتمند باشد.

جدایی پول از طلا

وقتی پول از یار دیرین خود یعنی طلا جدا شد، دو بازار متفاوت از اعتبارات شکل گرفتند. بازار اول، دولت بود که پول ملی ارزهای فیات و استاندارد طلا و قدرت چاپ اسکناس را در اختیار داشت و دیگری بازار بود که با در اختیار داشتن طلا، قدرت معامله و تعیین ارزش لحظه‌ای آن را در دست گرفت. دولت‌ها می‌توانستند بسته به نیاز خود پول چاپ کنند و در عوض، دخالتی در معاملات بازار طلا نداشته باشند. در حقیقت، چیزی که ارزش پول ملی جدید را – که پشتوانه‌ای طلایی رنگ به دنبال نداشت – تعیین می‌کرد تلاش دولت‌ها برای کاهش هزینه‌های خود، اجرای سیاست‌گذاری‌های خارجی و داخلی کارآمد، کنترل نرخ بهره، بهبود وضعیت اقتصادی کشور، تصمیم‌گیری درباره میزان عرضه‌ پول و تغییر سیاست‌های مالیاتی بود. به همین علت، گاهی می‌بینیم که ارزش پول کشورهای فقیر در مقابل کشورهای ثروتمندی که با واحد پول دلار کار می‌کنند، بسیار پایین است. در واقع، کاهش ارزش پول ملی یک کشور به معنای وجود مشکلاتی است که بر بدنه اقتصادش سنگینی می‌کند.

اولین حرکت برای استفاده از پول بدون پشتوانه

بر خلاف ظاهر غربی پول فیات، آغاز آن از شرق بوده است. در قرن ۱۱ میلادی اولین کسانی از پول بدون پشتوانه در معاملات خود استفاده کردند، «خاندان یوآن» در چین بودند. با کمبود طلا، تلاش‌ها برای پیدا کردن یک جایگزین برای آن ادامه یافت. کشورهای مختلف بسته به منطقه جغرافیایی و منابع در دسترسشان، کالاهایی را جایگزین طلا کردند و در واقع به عنوان پول از آن‌ها استفاده می‌کردند. مثلا در انگلستان قرن ۱۱ و در زمان پادشاهی هنری اول، از چوب به عنوان پول استفاده می‌شد یا در مستعمره پیشین فرانسه به نام «فرانسه نو» از پوست خز به جای پول استفاده می‌کردند. مزیت‌های پول فیات مثل عدم وابستگی به طلا، عدم محدودیت و راحتی در استفاده، کم‌کم بیشتر کشورها را به استفاده از آن تشویق کرد.

خطرهای استفاده از پول فیات

سه متهم اصلی در پرونده خطرهای پول بدون پشتوانه به چشم می‌خورند:

از زمان ایجاد پول‌های بدون پشتوانه، تورم با آن هم‌نشین بوده است. دولت‌ها با چاپ پول‌هایی که نمی‌توانستند ارزشی برای آن‌ها ایجاد کنند، درگیر مفهومی به نام تورم شدند. به زبان ساده، تورم یعنی کاهش درصد پشتوانه‌دار از پول ملی نسبت به درصد پول خلق ‌شده که باعث افزایش شاخص قیمت – معمولا افزایش قیمت مصرف‌کننده – می‌شود. وجود تورم بالا باعث می‌شود که نرخ جمعیت افراد فقیر در جامعه افزایش پیدا کند. چون تورم به افراد دارای درآمدهای پولی ثابت – مثل حقوق بگیرها – ضرر می‌زند و از قدرت خرید آن‌ها می‌کاهد. اما در مقابل، به نفع بیشتر کسانی تمام می‌شود که درآمدهای پولی متغیر دارند. علاوه بر این، تورم، هزینه‌های عمومی دولت را افزایش می‌دهد و دولت را مجبور می‌کند که برای جبران این کسری بودجه به سراغ قرض گرفتن پول از بانک مرکزی برود. روشن است که این راه‌حل‌ها به جای خاموش کردن آتش تورم، آن را بیشتر شعله‌ور می‌کنند. نکته جالب اینجا است که مردم می‌توانند با سرمایه گذاری در بازار بورس، پول خود را از خطرهای تورم دور کنند.

به تمام پول‌هایی که خارج از سیستم بانکی در حال گردش هستند، «نقدینگی» گفته می‌شود. اگر حجم نقدینگی با میزان تولید کالا و خدمات متناسب نباشد – یعنی دچار افزایش ارزهای فیات و استاندارد طلا غیرمعمول نقدینگی در میان مردم باشیم – ضربه بزرگی به اعتبار پول‌ بدون پشتوانه زده می‌شود. چون با افزایش نقدینگی، تقاضا برای دریافت کالا و خدمات به شدت بالا می‌رود و اگر چرخه تولید و ارائه خدمات، نتواند در کوتاه مدت به این تقاضا پاسخ دهد در آن صورت بر آتش تورم، دامن زده می‌شود.

یکی دیگر از خطرهایی که پول بدون پشتوانه را تهدید می‌کند، از بین رفتن دولت‌ها است. چون این دولت‌ها هستند که به علت وجود و فعالیت‌هایی که انجام می‌دهند به پول ملی هر کشور اعتبار و ارزشی مناسب می‌بخشند. اگر دولتی نابود شود، ارزش پول ملی آن نیز به نابودی کشیده می‌شود.

فیدل کاسترو:

هر کشوری باید کاملا آزاد باشد تا نوعی از سیستم اقتصادی، سیاسی و اجتماعی که مناسب می‌داند را برگزیند.

پاسخ به دو پرسش در مورد پول فیات

در ادامه به دو پرسش در مورد پول‌های بدون پشتوانه که شاید در ذهن شما هم شکل گرفته باشند پاسخ می‌دهیم:

• آیا ارزهای دیجیتال هم مثالی از پول فیات هستند؟

اجازه بدهید با شمردن تفاوت‌هایی که بین ارز دیجیتال و پول بدون پشتوانه وجود دارند، راحت‌تر به این پرسش پاسخ بدهیم:

• ارزهای دیجیتال – به عنوان مثال، بیت کوین – کریپتوکارنسی‌هایی مجازی هستند که بر بستر شبکه‌ای بزرگ به نام بلاک چین فعالیت می‌کنند. اما پول فیات، پولی فیزیکی است.
• ارزهای دیجیتال از دهه ۹۰ میلادی روی کار آمدند. اما پول فیات از قرن ۱۱ میلادی در حال گردش است.
• ارز دیجیتال، ارزش‌هایی خارج از محدوده دولت‌ها و کشورها هستند، به صورت جهانی فعالیت می‌کنند و توسط هیچ شخص یا هیچ دولتی کنترل نمی‌شوند. اما پول بدون پشتوانه وابستگی ۱۰۰ درصدی به دولتی که از آن حمایت می‌کند دارد.
• شیوه عمل ارزهای دیجیتال و پول فیات با هم متفاوت است. در انتقال ارزهای دیجیتال، نیازی به حضور فرد دیگر – مثل بانک – نیست و حتی لازم نیست که اطلاعات هویتی خود را افشا کنید. اما برای انتقال پول‌های فیات، شما باید با در دست داشتن اطلاعات کامل هویتی و با استفاده از امکاناتی که شخص سومی مثل بانک در اختیار شما قرار می‌دهد، به انتقال پول بپردازید.
• ارزهای دیجیتالی، عرضه محدودی دارند اما پول‌های بدون پشتوانه – در صورت نیاز دولت‌ها – می‌توانند به صورت نامحدود عرضه شوند که البته آسیب‌های جبران‌ناپذیری بر بدنه اقتصاد وارد خواهند کرد!
• در ارزهای دیجیتال به دلیل رمزنگاری‌ها، امنیت بسیار بالا و فعالیت بر بستر بلاک چین، امکان کلاه‌برداری به صفر نزدیک شده است. اما جعل اسکناس یا سکه، برای کلاه‌برداران حرفه‌ای، کار چندان سختی نیست.

در نتیجه، پول فیات و ارزهای دیجیتال، دو موضوع متفاوت هستند که فقط در بعضی جنبه‌ها مثل خرج کردن با هم نقطه‌های مشترکی دارند.

• آیا کارت‌ها اعتباری هم می‌توانند نمونه‌ای از پول فیات باشند؟

بله. بیایید یک بار دیگر به مفهوم پول بدون پشتوانه نگاهی بیندازیم. با هم گفتیم که پول فیات، پولی فیزیکی است که از طرف دولت حمایت می‌شود. به همین دلیل، تمام چیزهایی که مفهوم این پول را به شکل‌های گوناگون در خودشان داشته باشند نیز پول بدون پشتوانه به شمار می‌روند. مثلا چک، حواله، کارت اعتباری، کارت‌های هدیه و … انواع مختلفی از پول فیات هستند.

توقف یا تکامل؟

وجود پول بدون پشتوانه به آن معنی نیست که تمام مشکلاتی که به علت وجود پول‌های با پشتوانه ایجاد شدند، برطرف شده است. از طرفی، وجود مشکلاتی مثل تورم یا افزایش نقدینگی نمی‌توانند به عنوان مانعی برای توقف استفاده از پول فیات عمل کنند. در این زمینه، پیدا کردن راه‌حل مناسب برای کنترل تورم و کاهش نقدینگی، تنها مسیر پیش ‌روی دولت‌ها است تا با مهار تورم، مرهمی بر جسم خسته اقتصاد کشورها – به خصوص کشورهای در حال توسعه ارزهای فیات و استاندارد طلا – زده باشند. اما مسیر دگرگونی، همیشه باز است. همان‌طور که پول‌های با پشتوانه طلا و حتی خود طلا به خاطر وجود مشکلاتی که داشتند کم‌کم کنار گذاشته شدند، شاید پول فیات نیز با ظهور تعریف جدیدی از پول و ارزش‌گذاری به جوخه بازنشسته‌های مالی بپیوندد. دور از ذهن نیست اگر ارزهای دیجیتال را به عنوان نامزد بعدی این جایگاه در نظر بگیریم.

خلاصه‌ای از آنچه با هم گفتیم

• استاندارد طلا، توافقی بود که در آن تجار و مردم عادی به ازای تحویل مقدار مشخصی از حواله یا پول کاغذی، طلا دریافت می‌کردند. این استاندارد باعث جلب اعتماد تاجران خارجی و افزایش معامله‌های برون مرزی شد.
• کار با استاندارد طلا، دوام زیادی نداشت. چون دولت‌های مرکزی نتوانستند به تعهدات خود در قبال پرداخت طلا به مردم عمل کنند.
• عواملی مانند آغاز جنگ‌های جهانی، کمیاب بودن معدن‌های طلای جدید، احتکار طلا توسط مردم و محاسبه‌ای بودن نرخ طلا، زمینه‌ساز کنار گذاشته شدن استاندارد طلا را فراهم کرد.
• جدایی پول از طلا باعث ایجاد دو بازار متفاوت به نام‌های دولت و بازار معامله گردید.
• اولین حرکت برای استفاده از پول بدون پشتوانه در شرق و به دست خاندان یوآن چین صورت گرفت.
• پول فیات یا پول بدون پشتوانه، تعریف جدیدی از پول است که به علت محدودیت‌های طلا ایجاد شد.
• دولت‌ها مجبور شدند از روش‌هایی مانند کاهش هزینه‌های خود، اجرای سیاست‌گذاری‌های کارآمد، کنترل نرخ بهره، بهبود وضعیت اقتصادی کشور، تصمیم‌گیری درباره میزان عرضه‌ پول و تغییر سیاست‌های مالیاتی برای حمایت از شکل جدید پول، استفاده کنند.
• عواملی مانند تورم، افزایش نقدینگی و از بین رفتن دولت‌ها به عنوان مشکلات استفاده از پول بدون پشتوانه به شمار می‌روند.
• ارزهای دیجیتال، مثالی از پول فیات نیستند و در موارد زیادی مثل قدمت فعالیت، مجازی بودن، فعالیت خارج از کنترل دولت‌ها، انتقال آسان و بدون واسطه، عرضه محدود و امنیت بالا با هم تفاوت دارند.
• کارت‌های اعتباری، چک‌ها، کارت‌های هدیه و مواردی از این دست، مثال‌هایی از پول بدون پشتوانه به شمار می‌روند.

نظر شما چیست؟

با توجه به مطالبی که خواندید آیا می‌توانید یک تعریف ساده از پول فیات داشته باشید؟ به نظر شما، افزودن چه ویژگی‌هایی به ارزهای دیجیتال می‌توانند آنها را به عنوان جانشین خلف پول بدون پشتوانه معرفی کنند؟

ارز فیات چیست؟

به بیان ساده تر ، ارز فیات دارایی قانونی است که ارزش آن را از دولت صادر کننده آن می گیرد نه یک کالا یا کالا. قدرت دولت که ارزش پول فیات را تعیین می کند در این نوع پول مهم است. اکثر کشورهای جهان از سیستم ارز فیات برای خرید کالا و خدمات ، سرمایه گذاری و پس انداز استفاده می کنند. ارز فیات جایگزین استاندارد طلا و دیگر سیستم های مبتنی بر کالا در تعیین ارزش پول قانونی شد.

صعود ارز فیات

پول فیات قرن ها پیش در چین بوجود آمده است. استان سیچوان در قرن یازدهم انتشار پول کاغذی را آغاز کرد. در ابتدا می توان آن را با ابریشم ، طلا یا نقره عوض کرد. اما سرانجام ، کوبلای خان به قدرت رسید و در طول قرن سیزدهم سیستم ارز فیات را ایجاد کرد. مورخان ادعا می کنند که این پول در سقوط امپراتوری مغول نقش داشت و هزینه های زیاد و تورم بیش از حد ریشه سقوط آن بود.

پول فیات نیز در قرن 17 در اروپا مورد استفاده قرار گرفت و توسط اسپانیا ، سوئد و هلند پذیرفته شد. این سیستم در سوئد شکست خورد و دولت در نهایت آن را برای استاندارد نقره کنار گذاشت. طی دو قرن بعدی ، فرانسه جدید در کانادا ، مستعمرات آمریکا و سپس دولت فدرال ایالات متحده نیز پول های فیات را با نتایج مخلوط آزمایش کردند.

در قرن بیستم ، ایالات متحده به استفاده از ارز مبتنی بر کالا به صورت محدود محدود بازگشت. در سال 1933 ، دولت به روش مبادله پول کاغذی با طلا پایان داد. در سال 1972 ، در زمان رئیس جمهور نیکسون ، ایالات متحده استاندارد طلا را به طور کامل کنار گذاشت ، و مرگ آن را ارزهای فیات و استاندارد طلا در مقیاس بین المللی به پایان رساند و به سیستم ارزی فیات روی آورد. این امر منجر به استفاده از ارز فیات در سراسر جهان شد.

ارز فیات در برابر استاندارد طلا

سیستم استاندارد طلا اجازه تبدیل اسکناس های کاغذی به طلا را می داد. در حقیقت ، تمام پولهای کاغذی با مقدار محدودی طلا که توسط دولت نگهداری می شد ، پشتیبانی می شد. بر اساس یک سیستم ارزی مبتنی بر کالا ، دولت ها و بانک ها تنها در صورتی می توانند ارز جدیدی را وارد اقتصاد کنند که دارای ارزش مساوی ذخایر طلا باشند. این سیستم توانایی دولت برای ایجاد پول و افزایش ارزش پول آنها را تنها بر اساس عوامل اقتصادی محدود کرد.

از سوی دیگر ، در سیستم ارز فیات ، پول ممکن است به چیز دیگری تبدیل نشود. با پول فيات ، مقامات مي توانند مستقيماً بر ارزش پول خود تأثير بگذارند و آن را با شرايط اقتصادي مرتبط كنند. دولت ها و بانک های مرکزی کشورهایشان کنترل بسیار بیشتری بر سیستم های ارزی دارند. آنها می توانند به وقایع و بحران های مختلف مالی با ابزارهای مختلف مانند ایجاد بانکداری ذخیره ای کسری و اجرای تسهیل کمی پاسخ دهند.

طرفداران استاندارد طلا استدلال می کنند که یک سیستم ارزی مبتنی بر کالا از ثبات بیشتری برخوردار است زیرا از چیزی استفاده می کند که فیزیکی و ارزشمند است. طرفداران ارز فیات معتقدند که قیمت طلا تقریباً ثابت بوده است. در این زمینه ، ارزش یا ارزش پول مبتنی بر کالا و پول فیات می تواند در نوسان باشد. اما با سیستم ارزی فیات ، دولت انعطاف پذیری بیشتری برای اقدام در مواقع اضطراری اقتصادی دارد.

پول فیات (کاغذی)

ارز فیات یا فیات کارنسی (Fiat Currency) که به آن پول بی پشتوانه یا حکمی نیز گفته می‌شود، پولی است که ارزش ذاتی ندارد و نشأت گرفته از اقدامات دولتی چاپ و تکثیر است. کلمه فیات (Fiat) در زبان لاتین به معنای «بگذارید انجام شود» است. از پول بدون پشتوانه به عنوان جایگزین پول پرداختی برای کالاها استفاده می‌شود. دلار آمریکا، پوند انگلستان و ریال ایران، همگی نوعی ارز فیات محسوب می‌شوند.

پول فیات چیست؟

در باور عامه مردم تمام ارزها و پول‌های جهان، دارای پشتوانه طلا، نقره و یا هرگونه کالای فیزیکی واقعی هستند. در گذشته این باور مردم درست بود اما امروز دیگر این چنین نیست. به زبان ساده، ارزهای فیات، کالایی هستند که ارزش خود را از کالاهای فیزیکی نمی‌گیرند، بلکه ارزش خود را از دولت صادر کننده آن می‌‌گیرند. در گذشته، ارزش پول به طلا و نقره ذخیره شده در خزانه‌های یک کشور وابسته بود؛ اما در مورد پول فیات، ارزش آن‌ها به ارتباط میان عرضه و تقاضا و ثبات اقتصادی کشور صادرکننده آن وابسته است.

در دنیا همچنان پول‌هایی وجود دارند که ارزش آن‌ها به پشتوانه کالایی آن‌هاست که به این پول، پول کالایی یا Commodity Money می‌گویند و در نقطه مقابل پول فیات قرار دارند. پوند، یورو، پوند و بسیاری دیگر از ارزهای مطرح در جهان، ارز فیات یا پول بدون پشتوانه به شمار می‌روند.

مفهوم پول در تاریخ بشر در گونه‌های مختلفی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. کاربرد و هدف اصلی ایجاد پول، تسهیل در انجام مبادلات میان انسان‌ها است. در مصر باستان مردم برای انجام مبادلات خود از فلز استفاده می‌کردند. همانطور که در متون اقتصادی نوشته شده، در منطقه جغرافیایی ترکیه کنونی، قوم Lydians برای اولین بار از سکه‌های طلا و نقره برای مبادلات خود استفاده می‌کرده‌اند.

تاریخچه پیدایش پول کاغذی

سیستم ارزی فیات قرن‌ها پیش در چین ابداع شد. ایالت سوچوان آغازکننده‌ استفاده از پول کاغذی در قرن یازدهم بود. در ابتدا، از این پول‌ها برای مبادله‌ی ابریشم، طلا و نقره استفاده می‌شد، اما پس از به قدرت رسیدن کوبلای خان (از نوادگان چنگیزخان) در قرن سیزدهم، سیستم جامع ارز فیات رسمی شد. بر اساس ادعای مورخان، پیدایش این پول با هزینه‌های زیاد و تورم بیش از اندازه‌ای که ایجاد کرد، نقش مهمی در «سقوط امپراتوری مغول» داشته است.

ارز فیات در طول قرن هفدهم با پذیرش توسط کشورهایی از جمله اسپانیا، سوئد و هلند وارد قاره اروپا شد. این سیستم در سوئد شکست خورد تا دولت استفاده از فلز نقره را جایگزین کند. اما طی دو قرن بعد، فرانسه‌نو (کانادا)، مستعمرات سیزده‌گانه ایالات متحده، و در نهایت حکومت فدرال ایالات متحده نیز به استفاده از پول بی ‌پشتوانه روی آوردند.

در حدود قرن بیستم، ایالات متحده به صورت محدود، مجددا به استفاده از ارز مبتنی بر کالاها روی آورد. دولت آمریکا در سال 1933 میلادی، سرانجام به استفاده از پول کاغذی برای مبادله طلا پایان داد. تا سال 1972 و در دوره ریاست جمهوری ریچارد نیکسون، ایالات متحده به طور کامل استفاده از استاندارد طلا به عنوان ارز را کنار گذاشت و تصمیم به استفاده از سیستم پولی فیات گرفت. این کار با استقبال جهانی همراه بود و باعث شد استفاده از پول بدون پشتوانه در سراسر کشورها رواج پیدا کند.

تغییر پول در قرن بیستم

پس از جنگ جهانی اول، دولت‌ها و کشورها متعهد شدند که در صورت تقاضای افراد، پول کاغذی کشور خود را با کالاهای موجود در کشورشان (عموما طلا) بازخرید کنند. به عبارتی در آن سال‌ها دولت‌ها متعهد بودند که اگر فردی پول کاغذی را به دولتی ارائه دهد، آن دولت باید معادل طلای آن را پرداخت کند. با این‌حال، هزینه‌های جنگ و مشکلات اقتصادی بعد از آن به قدری بالا بود که کشورها مجبور به دریافت وام از سایر کشورها شدند و هزینه توسعه مجدد کشور، به شدت بالا رفت.

این افزایش هزینه‌ها مانع از عملیاتی کردن صددرصد تعهد دولت‌ها شد. کم کم دولت‌ها تعهدات خود را زیر پا گذاشتند و حاضر به دریافت پول و پرداخت معادل کالایی آن نشدند؛ در واقع امکان چنین کاری برای آنها وجود نداشت. کم کم پول چاپ شده توسط دولت‌ها بدون ایجاد پشتوانه کالایی آن رواج یافت. نتیجه چنین تصمیمی، افزایش تورم و کاهش ارزش پول کشورها بود.

پول بدون پشتوانه چطور کار می‌کند؟

دلیل ارزشمند بودن پول فیات فقط به خاطر تلاش دولت صادرکننده آن به منظور حفظ این ارزش یا توافق دو طرف مبادله‌کننده بر سر آن است. چندین دهه قبل، دولت‌ها از یک کالای فیزیکی باارزش نظیر طلا و نقره سکه ضرب می‌کردند. روش جایگزین ضرب سکه، صدور اسکناس‌های کاغذی بود که می‌توانست برای مقدار مشخصی از کالای فیزیکی بازخرید شود. وضعیت پول فیات متفاوت است؛ پول بدون پشتوانه یک حامی فیزیکی باارزش ندارد. ارز فیات غیر قابل تبدیل و غیر قابل بازخرید است.

از آن جایی که این پول به ذخایر فیزیکی از جمله ذخیره ملی طلا یا نقره یک کشور متصل نیست، ممکن است در پی بروز تورم از ارزشش کاسته شده یا حتی به خاطر درگیر شدن یک جامعه با ابرتورم، به طور کامل بی‌ارزش شود. در صورتی که ایمان مردم به پول ملی کشورشان از بین برود، دیگر هیچ ارزشی نخواهد داشت.

از این نظر ارز فیات و بی پشتوانه با پول حمایت‌ شده توسط طلا (یا هر ماده دیگر) متفاوت است؛ پول نوع دوم دارای ارزش ذاتی است، چرا که دنیا برای ساخت جواهرات و دکوراسیون، ساخت لوازم الکترونیکی و قطعات کامپیوتر، همچنین ایجاد فضاپیماها و بسیاری دیگر از کاربردها، به طلا نیاز دارد.

مقایسه استاندارد طلا و ارز فیات

سیستم استاندارد طلا، اجازه‌ی تبدیل پول کاغذی به طلا را می‌داد. در واقع، تمام پول‌های کاغذی توسط مقدار محدودی طلا که نزد دولت نگهداری می‌شد، حمایت می‌شدند. دولت‌ها و بانک‌ها بر پایه‌ی یک سیستم ارزی مبتنی بر کالاها فقط در صورت داشتن ذخایر کافی از طلا، می‌توانستند ارزهای جدید را وارد چرخه‌ی اقتصاد کنند. این سیستم جلوی توانایی دولت‌ها برای ایجاد پول و افزایش ارزش پول آن‌ها بر اساس عوامل اقتصادی را محدود می‌کرد.

اما در آن سمت، پول کاغذی تحت نظر ارز فیات نمی‌تواند به هیچ چیزی تبدیل شود. مسئولان با پول فیات ارزهای فیات و استاندارد طلا می‌توانند به صورت مستقیم روی ارزش پول خود تأثیرگذار باشند و آن را به شرایط اقتصادی ربط دهند. دولت‌ها و بانک‌های مرکزی، کنترل بیشتری روی سیستم ارزی دارند. آن‌ها می‌توانند با استفاده از ابزارهای مختلفی مانند ایجاد بانکداری ذخیره کسری (Fractional Reserve Banking) و اعمال آزادسازی کمی (Quantitative Easing) به رویدادها و بحران‌های مالی واکنش نشان دهند.

حامیان استاندارد طلا اعتقاد دارند که سیستم ارزی مبتنی بر کالاها پایدارتر است، زیرا توسط چیزی حمایت می‌شود که فیزیکی و باارزش است. در سمت دیگر، حامیان پول بی پشتوانه ادعا می‌کنند که قیمت طلا بی‌ثبات است. در این فضا، ارزش یا بهای ارزهای فیات و استاندارد طلا ارز مبتنی بر کالا می‌تواند دچار نوسان شود. اما با بهره‌گیری از سیستم ارز فیات دولت‌ها در مواجهه با شرایط اضطراری اقتصادی می‌توانند با انعطاف‌پذیری بیشتری وارد عمل شوند.

مقایسه ارز فیات با ارز دیجیتال

پول فیات و رمز ارزها، در این مورد که توسط یک کالای فیزیکی حمایت نمی‌شوند، با یکدیگر مشترک هستند. البته این اشتراک در همینجا به پایان می‌رسد. ارز فیات توسط دولت‌ها و بانک‌های مرکزی کنترل می‌شود، اما بیشتر رمز ارزها به خاطر استفاده از بلاک چین غیر متمرکز هستند.

یکی دیگر از تفاوت‌های قابل توجه آن‌ها، نحوه تولید ارز است. بیت کوین مانند اکثر ارزهای دیجیتال، عرضه کنترل شده و محدودی دارد. در آن سو، بانک‌ها با قضاوت بر نیازهای اقتصادی یک کشور، می‌توانند هر چقدر که می‌خواهند پول فیات چاپ کنند.

کریپتوکارنسی به عنوان یک نوع دیجیتالی از ارزها، هیچ همتای فیزیکی نداشته و بدون مرز است و همین باعث می‌شود برای انجام تراکنش‌های مالی بین‌المللی جذابیت بیشتری داشته باشد. همچنین، این معاملات غیرقابل بازگشت هستند و این برخلاف سیستم ارزی فیات، پیگیری را سخت‌تر می‌کند. از طرف دیگر، بازار ارزهای مجازی کوچکتر بوده و همین باعث بی‌ثبات‌تر بودن آن‌ها نسبت به بازارهای سنتی شده است. این می‌تواند یکی از دلایلی باشد که منجر به پذیرفته نشدن گسترده‌ی ارزهای دیجیتال شده است. با این حال، به دنبال بلوغ اقتصاد رمزنگاری‌ شده، نوسانات پول‌های مجازی نیز کاهش پیدا می‌کند.

مزایا و معایب پول‌ فیات

متخصصین حوزه مالی و اقتصاددانان در حمایت از ارزهای فیات هم عقیده نیستند. مدافعان و مخالفان آن مزایا و معایب زیر را برای ارزهای ارزهای فیات و استاندارد طلا فیات مطرح می‌کنند:

کمیابی (Scarcity): پول‌ فیات از کمیابی کالا یا دارایی فیزیکی مانند طلا تاثیر نمی‌پذیرد.

هزینه: خلق پول فیات از نظر اقتصادی نسبت به پول کالایی به‌صرفه‌تر است.

واکنش‌پذیر: پول فیات این قدرت را در اختیار دولت و بانک مرکزی قرار می‌دهد که نسبت به بحران‌های اقتصادی انعطاف کافی را داشته باشند.

مبادلات بین‌المللی: ارزهای فیات توسط تعداد زیادی از کشورها در سرتاسر جهان مورد استفاده قرار می‌گیرند. این باعث ارائه فرم قابل قبولی از پول برای مبادلات تجاری شده است.

راحتی: برخلاف طلا، پول فیات به ذخایر فیزیکی که نیازمند نگهداری، محافظت، نظارت و دیگر امور هزینه‌زا باشد، نیست.

نبود ارزش ذاتی: ارزهای فیات فاقد ارزش ذاتی هستند. این به دولت‌ها امکان «خلق پول از هیچ چیز» را می‌دهد که می‌تواند به ابرتورم و در نهایت سقوط سیستم اقتصادی یک کشور منجر شود.

سابقه تاریک: از نظر نمونه‌های تاریخی، پیاده‌سازی سیستم‌ ارزی فیات معمولاً به سقوط نظام‌های مالی ختم شده است که بیانگر خطرناک بودن استفاده از این سیستم پولی است.

نمونه‌ای از سقوط یک پول فیات

ابتدای قرن بیست و یکم، بانک مرکزی کشور زیمباوه به خاطر مواجه شدن با مشکلات اقتصادی فراوان، حجم چاپ و انتشار ارز فیات خود را شدیدا افزایش داد. در پی این تصمیم اشتباه، ابر تورم دامن زیمباوه را گرفت و سبب شد نرخ تورم در این کشور بین 230 الی 500 میلیارد درصد قرار بگیرد! باورکردنی نیست!

قیمت‌ها به سرعت افزایش یافته و شرایط به قدری بغرنج شد که مردم برای خرید خوراک ساده مجبور به حمل کیسه‌هایی پر از پول شده بودند. در اوج بحران اقتصادی این کشور، 100 تریلیون دلار زیمباوه‌، معادل 40 سنت آمریکا بود!

نگاهی به آینده پول فیات و رمزارزها

آینده‌ی هر دو شکل این نوع ارزها به هیچ عنوان مشخص نیست. در حالی که ارزهای دیجیتال راه طولانی برای طی کردن دارند و در این مسیر با چالش‌های مختلفی مواجه خواهند شد، گذشته‌ی ارز فیات می‌تواند آسیب‌پذیری این نوع پول را نشان دهد. این مهم‌ترین دلیلی است که باعث شده بسیاری از مردم احتمال حرکت به سمت سیستم رمز ارزها برای تراکنش‌های مالی آینده‌ی خود را بررسی کنند.

یکی از اصلی‌ترین ایده‌های شکل‌گیری بیت کوین و ارزهای دیجیتال، بررسی شکل جدیدی از پول است که روی شبکه همتا به همتا (P2P) توزیع شده باشد. این احتمال هم وجود دارد که بیت کوین به عنوان جایگزینی برای کل سیستم واحد پولی فیات به وجود نیامده باشد و هدف آن، صرفا ارائه یک شبکه اقتصادی جایگزین باشد. با این حال، خرید و فروش بیت کوین می‌تواند پتانسیل ساخت یک سیستم مالی بهتر برای جامعه‌ای بهتر را افراهم کند.

نقش طلا در بازنشانی پولی جهانی

دنیای معدن: طلا نقش مهمی در "بازنشانی پولی" جهانی آینده خواهد داشت زیرا دلار آمریکا سلطه خود را از دست می‌دهد.

به گزارش دنیای معدن به نقل از کیتکو، بازنشانی پولی جهانی اجتناب‌ناپذیر است زیرا ارزهای فیات به دلیل چاپ بیش از حد پول در حال کاهش هستند. ماکسیم برنیر، بنیانگذار و رهبر حزب کانادا اظهار کرد که دلار آمریکا به عنوان ارز ذخیره غالب جهانی توسط ارزهایی که توسط سبدی از کالاها از جمله طلا حمایت می‌شود، سقوط خواهد کرد.

او بیان کرد: یک سیستم پولی با پشتوانه کالا اتفاق خواهد افتاد. نمی‌دانم چه زمانی اما یک سیستم پولی فیات نمی‌تواند بیش از حد عمر کند و پس از چندین دهه، با این همه بدهی و چاپ پول در سراسر آمریکا، کانادا و اروپا، باید به پایان برسد.

او گفت: باید به بانک‌های مرکزی بگوییم که هدف تورم صفر را داشته باشند. برنیر گفت: بعد از آن، من معتقدم که ما باید در سطح بین‌المللی بازنشانی پولی داشته باشیم؛ پولی که بر اساس طلا یا سایر کالاها باشد، مانند آنچه در قرن ۱۹ داشتیم.

برنیر گفت که چاپ بیش از حد پول و افزایش بار بدهی فدرال منجر به تورم بالا در کانادا شده است. نرخ تورم کانادا در ماه ژوئن ۸.۱ درصد است. وی توضیح داد: به دلیل سیاست پولی بد تورم داریم. ما باید بودجه را متعادل کنیم. باید از خرج کردن پولی که نداریم دست برداریم.

وی با اشاره به برنامه کشورهای بریکس برای راه اندازی ارز ذخیره جهانی جدید گفت: شما می‌توانید در حال حاضر روند دلارزدایی را با روسیه، چین و هند مشاهده کنید. آنها به دنبال داشتن یک ارز جدید بر اساس کالاها و شاید طلا هستند.