دیدگاه اسلام نسبت به بیت کوین

دیدگاه موافقان و مخالفان در استفاده از بیت کوین

دیدگاه اسلام نسبت به بیت کوین

با سلام، سایت‌های خارجی هستند که پول خارجی مثل بیت‌کوین و . رو عرضه می‌کنند و بعد در سایت‌های ایرانی این پول‌های خارجی قابلیت خرید و فروش دارند. آیا از نظر شرعی تولید و به دست آوردن اینچنین پولی و خرید و فروش آن حرام است؟

هر چند بیشتر فقها، تولید و خرید و فروش ارزهای دیجیتال –از جمله بیت‌کوین- را به خودی خود حرام نمی‌دانند، ولی با توجه به ابهامات و مفاسد احتمالی در این نوع ارزها، ورود به این معاملات را دارای اشکال دانسته و می‌گویند لازم است در این موضوع بر حسب قوانین عمل شود.

ضمائم:

پاسخ دفاتر مراجع عظام تقلید نسبت به این سؤال، چنین است:[2]

حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی):

ایشان در این زمینه فتوایی نداده و احاله به قوانین موجود می‌نمایند.

حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):

معظم له، فعالیّت مذکور را اجازه نمی‌دهند.

حضرت آیت الله العظمی شبیری زنجانی (مد ظله العالی):

اگر اعتبار دریافتی، در مقابل کار حلال داده شود و خلاف قانون نباشد، اشکال شرعی ندارد.

حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):

بیت‌کوین مالیت ندارد و قابل خرید و فروش نیست، اما اگر آن را به غیر مسلمان واگذار کرده در مقابل وجهی دریافت کنید اشکال ندارد.

حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):

با توجه به ابهامات زیادی که بیت کوین دارد معامله آن اشکال دارد.

حضرت آیت الله العظمی نوری همدانی (مد ظله العالی):

ورود در این معاملات اشکال دارد.

حضرت آیت الله هادوی تهرانی (دامت برکاته):

هرگونه اقدامی در راستای استخراج بیت‌کوین حرام است. بنابراین اگر کسی اقدام به استخراج این نوع رمزارز کند، به لحاظ حکم تکلیفی عملی حرام انجام داده است؛ ولی به لحاظ حکم وضعی، مالک بیت‌کوین‌های به دست آمده خواهد بود؛ پس باید در اسرع وقت نسبت به تبدیل آن به ارز یا کالای دیگری اقدام کند و این تبدیل نباید با انتقال بیت‌کوین به یک مسلمان صورت پذیرد به گونه‌ای که در نهایت همچنان سیطرۀ بیت‌کوین بر دارایی‌های امت اسلامی باقی بماند و نیز نباید به صورت مجانی انتقال پیدا کند تا باعث از دست‌رفتن معادل ارزی و کالایی بیت‌کوین از محدودۀ دارایی‌های امت اسلامی شود. پس باید به یک غیر مسلمان منتقل شود و در ازای آن نیز ارز دیگر یا کالا دریافت شود. و اگر شناخت طرف دیگر معامله ممکن نیست، باید آن‌را منتقل کند و گیرنده اگر مسلمان است همین وظیفه را دارد تا این‌که به غیر مسلمان منتقل شود.

[1]. آیات عظام صافی گلپایگانی و هادوی تهرانی.

[2]. استفتا از دفاتر آیات عظام: خامنه‌ای، سیستانی، شبیری زنجانی، صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی و نوری همدانی (مد ظلهم العالی) توسط سایت اسلام کوئست.

نظر مراجع تقلید در خصوص ارز دیجیتال

کشور ایران یکی از کشورهای فعال در حوزه ارزهای دیجیتال می باشد که تاکنون سرمایه گذاران و معامله گران ایرانی بسیاری وارد این بازار شده اند. اگر چه هنوز کشور ایران سیاست مشخصی در رابطه با ارزهای دیجیتال اتخاذ نکرده است اما ممنوعیتی نیز در رابطه با ورود به بازار ارزهای دیجیتال از لحاظ قانونی وجود ندارد. در این میان مراجع تقلید نظرات مختلفی درباره رمزارزها و فعالیت های مربوط به آنها داشته اند که در این مقاله قصد داریم به بررسی نظر مراجع تقلید در خصوص ارز دیجیتال بپردازیم.

نظر مراجع تقلید در خصوص ارز دیجیتال

طبق گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، احکام خرید و فروش ارز دیجیتال یکی از موضوعات احکامی است که امروز جامعه با آن درگیر بوده است. بنابراین نظر مراجع تقلید در خصوص ارز دیجیتال را بررسی کرده اند که به شرح زیر می باشد.

حضرت آیت الله خامنه ای

ایشان در جواب به این پرسش که حكم معاملات بیت كوین (ارز دیجیتال) چیست؟ این گونه پاسخ دادند: حكم تولید و خرید و فروش ارز دیجیتال، مطابق قوانین و مقررات نظام جمهوری اسلامی ایران می باشد.

آیت الله مكارم شیرازی

آیت الله مکارم شیرازی نیز در پاسخ به این سوال که خرید و فروش بیت كوین چه حكمی دارد پاسخ دادند: با توجه به این که بیت کوین دارای ابهامات زیادی است، مانند این منشاء استخراج مشخصی ندارد و نیز غالبا از سوی دولت ها اعتبار آن پذیرفته نشده است و همچنین منشاء سوء استفاده های زیادی شده است، بنابراین معامله آن جایز نیست.

آیت الله صافی گلپایگانی

آیت الله صافی گلپایگانی نیز حكم معاملات بیت كوین (ارز دیجیتال) را این گونه اعلام کرده اند: حرام و اكل مال به باطل است. والله العالم.

آیت الله نوری همدانی

آیت الله نوری همدانی نیز اعلام کرده است ورود در این معاملات اشكال دارد.

آیت الله وحید خراسانی

آیت الله وحید خراسانی نیز در رابطه با حكم معاملات بیت كوین (ارز دیجیتال) را اعلام کرده است که هر گونه خرید و فروش آن باطل می باشد.

آیت الله شبیری زنجانی

آیت الله شبیری زنجانی نیز در رابطه با معاملات بیت كوین (ارز دیجیتال) این حکم را داده است: چنانچه استفاده از این گونه ارزها خلاف قانون باشد و نوعاً مفسده اقتصادی داشته باشد، خرید و فروش آنها اشكال دارد.

در صورتی که تمایل به کسب اطلاعات بیشتر در خصوص جایگاه ایران در بازار ارزهای دیجیتال هستید، می توانید به مقاله مربوط به آن مراجعه کنید.

حال پس از بررسی نظر مراجع تقلید در خصوص ارز دیجیتال، به بررسی حکم شرعی بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال می پردازیم.

حکم شرعی بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال

در رابطه با حکم فقهی ارزهای دیجیتال از جمله بیت کوین، باید اصول چهارگانه معاملات را در نظر گرفت. مساله قمار در استخراج یکی از ایرادات وارد شده به رمزارزها می باشد. از آن جایی که ماینرها به صورت قطعی نمی دانند جایزه بلاک را در برابر منابع مصرفی دریافت می کنند یا خیر، بنابراین به صورت یک احتمال است و حالت قمار به خود می گیرد.

“قاعده لاضرر و لاضرار فی الاسلام” نیز از فقه فردی به فقه حکومتی وارد شده است و بیانگر این است که هیچ کدام از طرفین معامله نباید در هیچ معامله ای متضرر شوند که این مساله در سطح حکومتی و اقتصاد نیز قابل تعمیم می باشد. از آن جایی که قیمت رمزارزها بهتر از هر کالای دیگری در سطح جهان، از طریق میزان عرضه و تقاضا تعیین و کنترل می شود، بنابراین فردی که از قیمت آگاه است، در سطح فردی دچار ضرر نمی شود. در غیر این صورت شرط غرر در معامله برقرار می شود. همچنین نمی توان اثباتی در رابطه با ضرر عمومی ناشی از دیدگاه اسلام نسبت به بیت کوین حضور رمزارزها یافت.

یکی از عواملی که می تواند منجر به ادعای حرام بودن و یا باطل بودن معامله با بیت کوین شود، این است که این دارایی ها با دشمنان مسلمانان و امثال آنها مرتبط است که می تواند برای ارائه حکم شرعی علیه ارزهای دیجیتال، تحت عنوان قاعده نفی سبیل استفاده شود. قاعده نفی سبیل به این موضوع اشاره دارد که هیچ گونه تسلطی توسط دیگران بر روی دیدگاه اسلام نسبت به بیت کوین جوامع اسلامی و مسلمانان نباید از طریق رمزارزها صورت بگیرد. قاعده شرعی «البینه علی المدعی» یکی از محکم ترین پاسخ ها به این شبهات است. به عبارت دیگر تا زمانی که مدعیان این شبهات، برای اثبات این ادعا دلیل منطقی و روشنی نداشته باشند، نمی توانند حکم رد ارزهای دیجیتال را با استناد به این شبهات صادر کنند.

غیرمتمرکز و توزیع شده بودن اغلب بلاک چین ها قابل مشاهده و رصد می باشد. همچنین مالکیت در بلاک چین به صورت خصوصی می باشد، بنابراین یک حکومت خارجی بر کشورهای دیگر نمی تواند تسلط داشته باشد به این دلیل که رمزارزها یا استخراج آن در اختیار مردم آن کشور قرار دارد. طرف های درگیر در این اکوسیستم شامل ماینرها، توسعه دهندگان بلاک چین، دارندگان رمزارزها، کیف پول رمزارزها و صرافی رمزارزها می باشد که بدون حضور دیگری قادر به فعالیت خود نخواهند بود. برای مثال نمی توان فقط با تسلط بر مخزن کد بیت کوین، بر شبکه بلاک چین بیت کوین مسلط شد. همچنین هیچ دلیلی یا ادعایی علیه رمزارزها که در تقابل با مصلحت مسلمانان وجود ندارد. نظر مراجع تقلید در خصوص ارز دیجیتال تحت تاثیر این اصول چهارگانه معاملات می باشد.

سخن پایانی

از نظر مراجع تقلید از آن جایی که رمزارزها پشتوانه دقیق و روشنی ندارند و در صورتی که با پولشویی و دور زدن حق حاکمیت، اقتصاد کشور را به خطر بیاندازند، از نظر شرعی مشکل دارند. همچنین یکی از مصداق های غرر فقهی این است که هیچ مسئولیتی در این بازار قابل پیگیری نمی باشد و در صورتی که برای افراد مشکلی پیش بیاید و یا ارزش این رمزارزها به واسطه حاکمان این شبکه، کاهش یابد، مشخص نیست که چه ضررهایی متوجه خریداران می شود.

اگر چه این نوسانات در رابطه با ارز کشور نیز وجود دارد اما از نظر این که ارز ملی دارای پشتوانه می باشد و نوسانات آن به اندازه نوسانات ارز دیجیتال شدید نیست و دارای اعتبار مشخص و روشنی می باشد، با یکدیگر تفاوت دارند. در صورتیکه روزی یک پول الکترونیکی ایجاد شود که احتمال غرر، خطر و مجهول بودن را نداشته باشد و دارای حمایت از طرف بانک مرکزی و پشتوانه ملی باشد، با توجه به تغییر موضوع، حکم فقها نیز تغییر می کند. در این مقاله سعی کردیم نظر مراجع تقلید در خصوص ارز دیجیتال را بررسی کنیم.

آیا بیت کوین حرام است؟ نظر مراجع تقلید درباره ارز های دیجیتال

در این روزها بحث حلال یا حرام بودن بیت کوین بیشتر از قبل موردتوجه قرار گرفته است. برخی از کارشناسان دین معتقد هستند که استفاده از ارزهای دیجیتال با قوانین اسلام در تناقض است. از طرف دیگر نیز برخی اعتقاد دارند که استفاده از آن‌ها در شرایط مشخص، مانعی ندارد. به همین دلیل این سوال پیش می آید که آیا بیت کوین حرام است یا خیر؟ برای رسیدن به جواب این سوال، در ادامه همراه ما باشید.

آیا بیت کوین در اسلام حلال است؟

حضور مسلمانان در بازارهای مالی

مسلمانان با 1.9 میلیارد نفر جمعیت تقریباً یک‌چهارم ساکنان زمین را تشکیل می‌دهند و به‌این‌ترتیب تأثیر زیادی در بازار خواهند داشت. موضوع حرام بودن یا نبودن بیت کوین همیشه موردبحث بوده است و از نظر اسلامی نیز باید این موضوع را بررسی کرد.

از سوی دیگر مسلمانان همیشه در بازارهای مالی فعال بوده‌اند (به شرطی که با قوانین دین مخالفت نداشته باشد) و بخش بزرگی از بازارهای مالی دیگر را نیز تشکیل می‌دهند. در دیدگاه اسلامی، امور مالی قوانین خاصی دارند که احتمالاً با برخی از آن‌ها مانند حرام بودن سود و ربا آشنایی دارید. چنین قوانینی نه‌تنها یک بازار مالی خاص بلکه شامل بازار ارزهای دیجیتال هم می‌شود.

دیدگاه اسلام نسبت به بیت کوین چیست؟ آیا بیت کوین حرام است؟

دیدگاه اسلام نسبت به بیت کوین

بیت کوین از زمان ظهور در سال 2009 تا کنون راه زیادی را پیموده است و به‌عنوان اولین ارز دیجیتال در جهان تغییرات زیادی ایجاد کرده است. بسیاری از روش‌های پرداخت و خدمات مالی، به دنبال ظهور بیت کوین تغییر کرده که باعث شده در میان کارشناسان مالی و کارشناسان حقوق و فقه اسلامی موردبحث قرار بگیرد. بسیاری از این کارشناسان هنوز هم در حال بررسی جنبه‌های مختلف بیت کوین و دیگر ارزهای دیجیتال هستند تا مشخص شود از نظر اسلامی چه حکمی برای آن وجود دارد.

اسلام تلاش می‌کند پول را به صورت مولد و بدون ضرر به کار بگیرد. یک قاعده کلی در اسلام این است که این دین با ضرر دیدن و ضرر رساندن مخالف است. چنین مواردی باعث شده تا استفاده از ارزهای دیجیتال ابهام زیادی داشته باشد. در این شرایط فقهای اسلامی با بررسی قوانین بررسی می‌کنند که آیا استفاده از بیت کوین یا هر ارز دیجیتال دیگری مورد قبول است یا خیر.

بررسی قوانین مالی اسلام

از دیدگاه اسلامی مفهوم پول و اقتصاد متفاوت ارزیابی می‌شوند:

شخصی که صاحب پول است آن را به نیابت از خداوند در اختیار دارد و به‌این‌ترتیب پول باید در راه اسلامی سرمایه‌گذاری شود.

خودگرایی در اسلام منع شده است و پول کارکرد اجتماعی دارد و باید آن را در راستای تحقق عدالت اجتماعی و اقتصادی به کار گرفت. در اسلام کالاهایی مانند طلا، نقره، خرما و. که ارزش ذاتی دارند مانند پول در نظر گرفته می‌شوند.

پول در اسلام چیزی است که ارزش ذاتی داشته باشد اما ارزش آن به صورت نامنظم و غیرقابل‌پیش‌بینی تغییر نکند. ازآنجاکه در بازار ارزهای دیجیتال شاهد نوسان‌های بسیار زیادی هستیم این سوال ایجاد می‌شود که آیا بیت کوین حرام است یا خیر؟

همچنین اگر کالایی وجود داشته باشد که بتوان با آن معامله انجام داد و ارزش برابر از کالای دیگری را دریافت کرد در اسلام مجاز است. ارزهای دیجیتال نیز این قابلیت را دارند بنابراین از این دیدگاه با اسلام همسو هستند.

دینار و درهم دو مورد از ارزهای رایج در دوره اسلامی بوده که به ترتیب از طلا و نقره ساخته شده بودند و به دلیل ارزش ذاتی این دو فلز قابل‌استفاده بودند. با این توضیحات متوجه می‌شویم که ارزها در اسلام بیشتر از نوع فیزیکی بوده‌اند و هرچند که اصول و نسبت تبدیل آن‌ها به یکدیگر در طول زمان تفاوت داشته اما همچنان چند اصل پابرجا بوده است. اولین و مهم‌ترین موضوع ممنوعیت سود و ربا است. مورد دوم نیز ممنوعیت سوءاستفاده از پول و تغییرات قیمتی در بازار است.

سه شرط اساسی برای مشروع بودن یک کالا

بررسی مشروعیت بیت کوین

بر اساس دیدگاه اسلام سه شرط اساسی برای مشروع بودن یک کالا لازم است:

1. ارزش پولی داشته باشد

3. به شکل دارایی و با هدف رفاه انسان باشد.

همین سه مورد یکی از پیچیده‌ترین بحث‌های مالی - اسلامی را ایجاد کرده است. پذیرش بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال در اسلام برای مسلمانان مشروط به اجازه دانشمندان اسلامی است که نظر خود را بر اساس قرآن و احادیث اسلامی بیان می‌کنند. به‌این‌ترتیب تا زمانی که درباره این موضوع شک وجود داشته باشد پذیرش آن سخت می‌شود.

نظر دانشمندان و محققان اسلامی در این زمینه که بیت کوین حرام است یا نه متفاوت است. به همین دلیل هنوز رسیدن به اجماع سخت است. برخی آن را حلال و برخی حرام دانسته‌اند و برخی دیگر نیز بدون نظر هستند تا بیشتر درباره این موضوع تفکر کنند.

دیدگاه موافقان و مخالفان در استفاده از بیت کوین

دیدگاه موافقان و مخالفان فقهای خارج از ایران

مفتی اعظم مصر نسبت به استفاده از ارزهای دیجیتال هشدار داده و بر اساس گفته‌های وی بیت کوین کلاهبرداری است و عدم صداقت به همراه دارد. از نظر وی بیت کوین حرام است و باعث آسیب می‌شود. شیخم هیثم فقیه اسلامی بریتانیا استفاده از بیت کوین را حلال نمی‌داند زیرا پول مجازی ارزش ملموسی ندارد. با وجود این وی اظهار کرد که اگر این ارزها پشتوانه طلا داشته باشند استفاده از آن‌ها بدون مانع است.

شیخ عاصم حکیم محقق عربستان سعودی نیز بیان کرده به دلیل مبهم بودن این ارز استفاده از آن مجاز نیست. وی اعتقاد دارد ازآنجاکه نمی‌دانیم برای چه فعالیت‌های مجرمانه‌ای از ارزهای دیجیتال استفاده می‌شود نمی‌توان به آن‌ها اعتماد کرد.

مولانا جلال احمد از محققان اسلامی اعتقاد دارد که این ارزها سودی برای جامعه و نیروی انسانی ندارند و تمرکز ثروت در آن‌ها به جامعه آسیب می‌رساند. با وجود این وی معتقد است استفاده از آن‌ها مجاز است اما ارزشی ندارد. از سوی دیگر به نقل از میهن سیگنال برخی معتقدند که ارزهای دیجیتال می‌توانند برای رشد و تحول اقتصاد اسلامی استفاده شوند. به‌این‌ترتیب استفاده از آن‌ها حلال است و اگر بتوان با آن‌ها پرداخت انجام داد می‌توانند جایگزین ارز باشند.

برخی دیگر نیز معتقدند اگر این ارز به صورت عرف استفاده شود حلال است. برای مثال در برخی از مناطق کشور آلمان می‌توان از این ارزها برای پرداخت و تجارت استفاده کرد.

شاید بیت کوین حرام است و شاید حرام نیست

با وجود اینکه از نظر برخی از محققان، بیت کوین حرام است برخی دیگر معتقدند درصورتی‌که برای قمار، مقاصد غیرقانونی و مانند آن نباشد استفاده از بیت کوین مشکلی ندارد. شاید یکی از مهم‌ترین ابهامات در زمینه دیفای (Defi) یا امور مالی غیرمتمرکز باشد. بررسی این بخش از ارزهای دیجیتال نیاز به مطالعات فراوان دارد زیرا دیدگاه اسلام نسبت به بیت کوین در اسلام نوعی امور مالی مشخص با قوانین خاص وجود دارد.

برخی از قوانین مالی اسلامی با دیفای در تناقض هستند و البته بیشتر آن‌ها نیز به نظر بدون مشکل هستند. هرچند که بر اساس نظر کارشناسان، باید جلوی مفسده را گرفت. برای مثال وام دادن با مقدار مشخصی سود مجاز است اما سود در دیفای ممکن است بر اساس شرایط نقدینگی استخرها، قیمت ارز و. متفاوت باشد. طبیعی است که قانون‌گذاری و بررسی چنین موضوع پیچیده‌ای زمان‌بر است.

منع مسلمانان اندوزی

بر اساس فتوایی که از سوی دانشمندان و فقیهان اسلامی در اندونزی صادر شده، استفاده از بیت کوین حرام است ( منبع: ایسنا) . در این شرایط برخی امید دارند که نظر این افراد تغییر کند اما به نظر می‌رسد از دیدگاه آنان بیت کوین کاملاً با اصول و شریعت اسلامی تناقض دارد. برخی دیگر نیز از گمانه‌زنی‌هایی پرده برداشته‌اند که بر اساس آن ارز دیجیتال کنترل شده و به نوعی اسلامی پیشنهاد شده است. به‌این‌ترتیب مسلمانان این کشور از انجام معاملات بیت کوین و دیگر ارزهای دیجیتال منع شده‌اند.

توجه کنید که این قانون توسط دولت این کشور رسمی نشده بلکه توسط رهبران اسلامی این کشور اعلام شده بنابراین خریدوفروش بیت کوین در این کشور جرم نیست.

بررسی پذیرش بیت کوین در ایران

اخیراً اخباری مطرح شده که برخی از وزارت‌خانه‌های دولت جمهوری اسلامی پیشنهاد پرداخت با ارز دیجیتال داشته‌اند. بانک مرکزی ایران نیز اگرچه هنوز موضع قاطعی در این زمینه نداشته اما به نظر می‌رسد پرداخت برای شرکت‌ها بدون مشکل است. به‌این‌ترتیب درصورتی‌که از نظر شرعی چنین چیزی مشکل‌ساز باشد باید در ابعاد وسیع مطالعه شود. همچنین پیشنهاد میکنم مقاله زیر را برای اطلاعات بیشتر بخوانید:

نظر مراجع تقلید کشور درباره استفاده از ارزهای دیجیتال

بر اساس گفته‌های آیت‌الله مهدی تهرانی استخراج بیت کوین حرام است و درصورتی‌که فردی مالک بیت کوین باشد باید آن را بدون اینکه به مسلمان دیگری بدهد به دارایی دیگری تبدیل کند. اگر یک نوع دارایی احتمال عقلایی ضرر قابل‌توجه نداشته باشد از نظر شرعی مجاز است.

آیت‌الله مکارم شیرازی معتقد است به دلیل ابهامات زیادی که پیرامون این ارز وجود دارد استفاده و معامله آن مشکل دارد. از نظر آیت‌الله نوری همدانی نیز ورود به معامله ارزهای دیجیتال مشکل دارد.

نظر آیت‌الله هاشمی شاهرودی نیز مشابه نظر آیت‌الله مکارم شیرازی است که به دلیل ابهامات فراوان جایز نیست. آیت‌الله وحید خراسانی و آیت‌الله صافی گلپایگانی نیز به ترتیب آن را باطل و حرام می‌دانند.

آیت‌الله شبیری زنجانی معتقد است اگر مفسده اقتصادی داشته یا بر خلاف قانون باشد خریدوفروش آن اشکال دارد.

هنوز هم نمی‌توان با نظر قطعی گفت که آیا بیت کوین حرام است یا خیر!

حرف آخر

هنوز هم نمی‌توان با نظر قطعی گفت که آیا بیت کوین حرام است یا خیر! بررسی کارکردهای ارز دیجیتال از نظر فنی هم نیاز به مطالعات زیادی دارد به این ترتیب برخی از فقهای اسلامی اعتقاد دارند که باید مطالعات بیشتری در این زمینه انجام شود. البته نظر بیشتر مراجع این است که در صورت ابهام و وجود مفسده و قانون‌شکنی، خرید و فروش این نوع ارزها مشکل شرعی دارد.

بررسی جامع فقهی بیت کوین، ارزهای دیجیتال و بلاک چین

علاقه، سرمایه گذاری و نوسانات در بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال همچنان رو به افزایش هستند، اما در میان مسلمانانی که تقریبا یک چهارم جمعیت جهان را تشکیل می دهند هر روز سردرگمی درباره مطابقت یا عدم مطابقت بیت کوین و ارزهای دیجیتال با شریعت بیشتر می‌شود. شریعت مجموعه‌ای از قوانین است که مسلمانان مطابق دستورالعمل های قرآن و آموزه های حضرت محمد (ص)، از آن پیروی می‌کنند.

در بین روزهای ۱۲ – ۱۳ آوریل ۲۰۱۸، قیمت بیت کوین در یک روز ناگهان بیش از ۱,۰۰۰ دلار افزایش یافت. بسیاری از کاربران از این موضوع متعجب بودند و این رشد قیمت را به یک نهنگ بزرگ نسبت داده بودند اما علت این رشد قیمت انتشار مقاله‌ای فوق العاده از بنیاد اندونزیایی Blossom Finance بود.

مقاله ای کامل و دقیق با عنوان « تحلیل شرعی بیت کوین، ارزهای دیجیتال و بلاک چین » منتشر شد که در آن محمد ابوبکر به بررسی کامل ارزهای دیجیتال و بلاک چین از نظر شرع می‌پردازد. محتوا و نتیجه گیری امیدوار کننده این مقاله باعث رشد قیمت شدید بیت کوین شد.

هم اکنون می‌توانید ترجمه کامل این مقاله را از طریق لینک پایین دریافت کنید.

چکیده مقاله

در ذیل، سعی شده است تا درون مایه اصلی مقاله نگاشته شود اما برای درک بهتر مفاهیم، پیشنهاد می‌شود که اصل ترجمه شده مقاله را دریافت و مطالعه کنید.

معیار قانونی اسلامی مال

در شریعت، برای مشخص شدن ارزش مبادلاتی و یا عمل به تعهدات (عوض)، مفهوم مال تعریف شده است. بنابراین، قبل از بحث درباره وضعیت ارزهای دیجیتال از نظر شریعت، لازم است تا مفهوم مال در شریعت را بدانیم.

در شریعت، برای مشخص شدن ارزش مبادلاتی و یا عمل به تعهدات (عوض)، مفهوم مال تعریف شده است. بنابراین، قبل از بحث درباره وضعیت ارزهای دیجیتال از نظر شریعت، لازم است تا مفهوم مال در شریعت را بدانیم.

در شریعت برای فهمیدن منشأ و تعریف اصطلاحات اسلامی از سه منبع استفاده می‌شود. بهترین و اولین منبع، کلام وحی در آیات قرآن و یا احادیث معتبر پیامبر (ص) است. به عنوان مثال، معانی نماز، زکات، ازدواج و طلاق و … به صراحت در قرآن و احادیث آورده شده است.

منبع دوم، دانستن این است که مفاهیم اصلی شریعت به خودی خود در زبان عربی که زبان قرآن و سنت است وجود دارد. به عنوان مثال، خداوند متعال حکم کرده است که برای وضو صورت، دست‌ها و پاهای خود را بشویید. با استفاده از یک فرهنگ لغت عربی که برای یادگیری معنای کلمات عربی این حوزه استفاده می‌شود، محدودیت‌ها و شرایط لازم برای وضو قابل درک است.

سومین منبع در بررسی اصطلاحات شرعی، عرف، به معنی عمل رایج است. مسائل مختلفی وجود دارند که در وحی الهی اشاره‌ای به آن نشده است اما طبق اعمال رایج بررسی می‌گردند. در شریعت، مسائل عرفی در تعیین موارد خاصی نقش دارند.

کلمه مال در آیات قرآن و احادیث پیامبر به صورت معمول استفاده شده است و نمی‌توان به آن‌ها اکتفا کرد و باید به منابع دیگر رجوع کرد.

نظر علما درباره مال

برخی از علما معتقدند که کلمه مال تنها برای چیزهای عینی و قابل لمس کاربرد دارد. دیگر فقها معتقدند هر چیز فیزیکی یا غیر فیزیکی در صورت اینکه انسان‌ها به آن تمایل داشته باشد و دارای ارزش باشد، مال است. شیخ زحیلی(۲۰۱۰) در این زمینه علما را به دو گروه طبقه بندی می‌کند: علمای حنفی و علمای اکثریت

طبق نظر علمای حنفی، مال محدود به چیزهای فیزیکی و لمس پذیر است و چیزهای غیرفیزیکی و غیرعینی مانند حقوق و منافع معنوی، طبق نظر علمای حنفی، مال محسوب نمی‌شوند.

اکثریت علما و فقها (از جمله مالکی، شفیع و حنبلی) معتقدند که مال تنها به چیزهای لمس پذیر محدود نمی‌شود. دیدگاه اکثریت این است که مال تحت شرایطی شامل چیزهای غیر فیزیکی از قبیل حقوق و مزایا هم می‌شود.

به طور کلی برای مال در شریعت شرایط زیر در نظر گرفته شده است:

۱. در شریعت، جایز و مشروع است. به همین دلیل مردار و الکل مال محسوب نمی‌شوند.

۲. قابل مالکیت و تصرف است.

۳. چند کاربرد و مزایا دارد.

۴. اگر عرف چیزی را به عنوان مال تعیین کند، به عنوان مال شناخته خواهد شد.

تعریف پول

به هر چیزی که به طور گسترده به عنوان وسیله‌ای برای تبادل و ذخیره ارزش مورد قبول قرار گرفته است، پول اطلاق می‌شود. در تعریف پول ماهیت و شکل آن مهم نیست. پول اگر که به طور گسترده مورد مقبولیت مردم قرار گیرد، می‌تواند هر چیزی اعم از طلا، نقره، گلبرگ کل، پوست، کاغذ و … باشد. (الموسوی، الفیقیه، القویتیه)

بر اساس موارد فوق، تعریف گسترده‌ای از پول شامل تمام ویژگی‌های زیر است:

۱) واسطه و وسیله تبادل

۲) مقبولیت گسترده به عنوان روش پرداخت

بررسی ارزهای دیجیتال از لحاظ فتواها و نظر علما

علمای شرع درباره بیت کوین و ارزهای دیجیتال دو دیدگاه متفاوت دارند.

گروه اول معتقدند که ارز دیجیتال حرام و در شریعت ممنوع است. گروه دوم استفاده از ارزهای دیجیتال را بلا مانع یا جایز می‌دانند.

دیدگاه اول: بیت کوین حرام است

علمایی مانند مفتی بزرگ مصر،‌ بخش مذهبی دولت ترکیه و مرکز فقهی فلسطین در فتواهایی بیت کوین را حرام اعلام کردند. به طور کلی علت اعلام شده این فتواها تقریبا مشترک است :

الف) بیت کوین یک پول رایج قانونی نیست.

ب) صادر کننده بیت کوین ناشناس است.

الف) بیت کوین زیر نظر قدرت مرکزی یا پشتوانه دولت نیست.

د) بیت کوین نوسانات زیادی دارد و پایدار نیست.

الف) بیت کوین را می‌توان به راحتی برای پول‌شویی و اهداف غیر قانونی مورد استفاده قرار داد.

نویسنده، هر کدام از علت های بالا را مورد نقد و بررسی قرار داده است:

در مورد قانونی بودن پول

تا آنجا که به قانون مربوط می‌شود، این موضوع که وقتی یک دولت چیزی را به عنوان پول قانونی انتخاب می‌کند، به طور خودکار در بین افراد آن جامعه پذیرش و مقبولیت می‌یابد، درست است. اما در اصل برای اینکه یک چیز واجد شرایط پول بودن باشد، ضرورتی در قانونی بودن آن نیست. معیار اصلی پول در شریعت، پذیرش آن توسط مردم است – چه از طریق تحمیل آن به مردم از طریق قوانین و یا از طریق پذیرش گسترده داوطلبانه مردم.

در مورد فقدان صادر کننده مرکزی

در مورد بیت کوین، از لحاظ ریاضی انکار قوانین و قواعد موجود بر روند استخراج و تراکنش‌های بیت کوین غیرممکن است زیرا فناوری رمزنگاری که مبنای بیت کوین است، این اجازه را به کسی نمی‌دهد. علاوه بر این، بیت کوین از فناوری بلاک چین استفاده می‌کند که بسیار امن‌تر از سیستم متمرکز دولت‌ها یا بانک‌های مرکزی است. به عنوان مثال، شبکه SWIFT به طور گسترده‌ای توسط بانک‌ها به عنوان یک سیستم پرداخت بین بانکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ماه فوریه ۲۰۱۶، ۱ میلیارد دلار از حساب بانکی مرکزی بنگلادش دزدیده شد.

دلواپسی عمده شریعت در مورد پول به دلیل اهمیت حفظ و مراقبت از ثروت است. در طول تاریخ، در چندین مورد دولت‌ها و بانک‌های مرکزی زیادی به دلیل تورم باعث نابودی ثروت (ملی) زیادی شده‌اند: بسیاری از موارد در طول تاریخ، دولت‌ها و بانک‌های مرکزی از طریق تورم ثروت را از بین برده‌اند: جمهوری وایمار آلمان در سال ۱۹۲۳، یونان در سال ۱۹۴۴، مجارستان در سال ۱۹۴۶، یوگسلاوی در سال ۱۹۹۴، اندونزی در سال ۱۹۹۹ و زیمبابوه ۲۰۰۸ نمونه‌هایی از موارد هستند.

یک مثال از عصر معاصر: سیاست پولی و کاهش اجباری نرخ تبادلات ارز در ونزوئلا شکست خورده و این کشور در در بحبوحه یک بحران اقتصادی بزرگ قرار دارد. تورم این کشور در حدود ۵۰۰ درصد است. در این مورد، فقدان یک مقام مرکزی، باعث قدرت بیت کوین شده است و برخی از مردم ونزوئلا به عنوان یک ذخیره ارزش و وسیله تبادل به سمت بیت کوین حرکت کرده‌اند. آن‌ها بیت کوین را قابل اعتماد تر از ارز ملی خود یعنی bolivar می‌دانند که برای خرید یک قرص نان باید چند صد اسکناس پرداخت شود.

در مورد نوسان و ثبات قیمت

یکی از دلایلی که برخی علما بیت کوین و ارزهای دیجیتال را حرام می‌دانند، ناپایدار بودن و نوسانات بسیار زیاد این نرخ تبادل این ارز است. نوسانات یک عامل خارجی است که در تعیین اعتبار پول و ارز نقشی ندارد. قیمت‌ها همیشه بر اساس قاعده عرضه و تقاضا تغییر می‌کنند، همان‌طور که در همه دارایی‌های دیگر مانند طلا، نقره و ارزهای فیات نیز وجود دارد.

به دلیل حقیقت نوسانات، نمی‌توان بیت کوین و ارز دیجیتال را حرام اعلام کرد. در حقیقت اگر این شرط تعیین کننده بود، تجارت طلا، نقره، دلار آمریکا و یورو هم غیرشرعی است، چرا که این دارایی‌ها نیز دارای نوسان هستند. برای مثال، دو برابر مقدار طلایی که تاکنون در تاریخ تمدن بشری استخراج شده است، در بازارهای دیجیتال طلا در یک دوره سه ماه تجارت شد.

در مورد کاربردهای نامشروع و غیرقانونی

همچنین معمولاً این‌گونه استدلال می‌شود که بیت کوین و دیگر ارزهای دیجیتال عمدتاً برای پول‌شویی و دیگر مقاصد غیر قانونی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این هم یک عامل خارجی است که مستقیماً ارتباطی با معیار قانونی اسلامی یک پول ندارد.

به طور کلی، استفاده از یک چیز مشروع برای هدف نامشروع، آن را نامشروع نمی‌سازد. برای مثال می‌توان به یک روایت از حضرت محمد (ص) اشاره کرد که او فروش انگور به یک تاجر شراب را ممنوع اعلام کرده بود. این برای آن است که شراب در شریعت حرام است اما تولید و تجارت انگور برای اهداف مشروع، بلا مانع است.

در این مورد، نکته قابل توجه اینجاست که تمام ارزهای فیات فعلی برای اهداف غیرقانونی مانند پول‌شویی، کلاهبرداری و تجارت نامشروع مورد استفاده قرار می‌گیرند. اینکه دلار آمریکا در بین تمام ارزهای دیگر، بیشترین کاربرد را برای پول‌شویی و مقاصد غیرقانونی دارد، کاملاً روشن است.

دیدگاه دوم: ارز دیجیتال در اصل جایز است

برخی دیگر از علما معتقدند که بیت کوین در اصل جایز است. این دیدگاه را می‌توان با توجه به بحث قبلی درباره معیارهای پول و طلا بررسی کرد.

یک قاعده قانونی مشهور توسط فقها ارائه شده است: «الأصل فی المعاملات الإباحة». این به این معنی است در معاملات تجاری، اصل کلی قابل قبول است. به عبارت دیگر، همه چیز جایز است، مگر اینکه ما آن را کاملاً بر خلاف اصول شریعت بدانیم.

با توجه به این اصل، ارز دیجیتال در اصل جایز است. به همین ترتیب، در صورت وجود ویژگی‌های زیر، هر چیزی را می‌توان پول در نظر گرفت:

۱. در میان مردم به عنوان یک چیز ارزشمند تلقی شود.

۲. توسط همه یا گروه قابل توجهی از مردم به عنوان وسیله تبادل پذیرفته شود.

۳. وسیله‌ای برای سنجش ارزش باشد.

۴. به عنوان واحد حساب عمل کند.

بنابراین، هر ارز دیجیتال (مانند بیت کوین) که شرایط فوق را داشته باشد، به عنوان پول مقبول است.

یکی از مدرسه‌های دینی اسلامی آفریقای جنوبی، دارالعلوم زکریا، در بیانیه اعلام کرد که بیت کوین شرایط مال را دارد و بنابراین تجارت آن جایز است. با این حال، این مدرسه خاطرنشان کرد که ارزهای دیجیتال به عنوان پول واجد شرایط، باید توسط مقامات دولتی مربوطه مورد تأیید قرار گیرد.

نتایج به دست آمده

برای نتیجه گیری درست، نویسنده مایل است برخی نکات کلیدی را روشن کند:

۱- درک و آگاهی درباره ارز دیجیتال، استخراج، تراکنش‌ها، امنیت و تأثیرات سیستماتیک، در حال پیشرفت است. بنابراین، انتظار می‌رود که نسبت به شناخت هر چه بیشتر ارز دیجیتال، دیدگاه‌های شریعت آگاهانه‌تر و قابل اعتماد تر شود.

۲- بلاک چین فقط پلتفرمی برای بیت کوین و ارز دیجیتال نیست. این یک دفترکل دیجیتال و غیرمتمرکز است که توانایی ثبت هر نوع اطلاعاتی را به صورت امن و غیرقابل تغییر دارد. بلاک چین می‌تواند در شریعت به عنوان یک مزیت در شفافیت و افشای حقیقت در نظر گرفته شود. بلاک چین می‌تواند به منظور احقاق اعتماد در تراکنش‌ها و مبادلات به خوبی عمل کند.

۳- با توجه به شرایط فعلی بیت کوین، نویسنده با دیدگاه دوم موافق است که بیت کوین در اصل جایز است، زیرا بیت کوین با توجه به قیمت بازارهای جهانی ارزشمند است و در میان افراد زیادی مانند بازرگانان، نانوایی‌ها،رستوران‌ها و حتی خرده فروشان بزرگ مانند Overstock.com به عنوان روش پرداخت پذیرفته شده است.

علاوه بر این، ممکن است افرادی بیت کوین را به عنوان وسیله تبادل مخفی خود پذیرند. برای تصمیم گیری وضعیت شریعت و جایز بودن بیت کوین و دیگر ارزهای دیجیتال، طبقه بندی زیر در محیط قانونی و نظارتی رایج اهمیت دارد. از نظر حوزه قضایی برای ارزهای دیجیتال سه حالت کلی وجود دارد:

الف) حکومت‌های که در آن استفاده از ارزهای دیجیتال صراحتاً ممنوع است. در چنین حوزه قضایی، معامله با ارزهای دیجیتال مجاز نیست.

ب) حکومت‌هایی که در آن تنظیم کننده‌ها درباره ارزهای دیجیتال سکوت اختیار کرده‌اند و قانونی یا غیرقانونی بودن آن اعلام نشده است. در این فضاها اغلب تنظیم کنندگان به اخطارها و هشدارهای عمومی بسنده می‌کنند.

ج) حکومت‌هایی که در آن تنظیم کنندگان ارز دیجیتال را به عنوان یک دارایی و یا یک پول جایگزین پذیرفته‌اند و برای استفاده عموم مردم قوانین را تنظیم می‌کنند.

از دیدگاه شریعت، در دو دیدگاه اسلام نسبت به بیت کوین حوزه قضایی آخر، معامله با بیت کوین و ارزهای دیجیتال دیگر بلا مانع است. با این حال، حفاظت از ثروت یکی از اهداف اساسی شریعت است. بنابراین، کاربران ارزهای دیجیتال موظف به مراقب بودن هستند.

۴- چشم انداز ارزهای دیجیتال به ویژه بیت کوین تبدیل شدن به یک ارز جایگزین بدون کنترل مرکزی و در یک شبکه همتا به همتا است. بازارهای ارز دیجیتال در معرض نوسانات شدید قرار دارند و احتمالاً این وضعیت تا چند سال آینده هم به همین صورت باقی بماند. در بسیاری از حوزه‌های قضایی، وضعیت قانونی ارزهای دیجیتال همچنان نامشخص است که به نوسانات می‌افزاید. بنابراین، هرگونه سرمایه گذاری ارزهای دیجیتال (چیزی که اکنون به صورت گسترده انجام می‌شود) توصیه نمی‌شود. همانطور که قبلاً ذکر شد، در نظر گرفتن یک پول یا ارز به عنوان کالا و سرمایه گذاری روی آن، با چشم‌اندازهای پولی در تضاد است. در روی دیگر سکه، گسترش و بهره‌مندی از شبکه‌های ارزهای دیجیتال به عنوان روش پرداخت، در صورت داشتن مزایا بهتر نسبت به سیستم‌های معمولی توصیه می‌گردد.

۵- افزایش سریع محبوبیت در حوزه ارزهای دیجیتال و فناوری مربوط به آن، به ویژه افزایش ICO ها (عرضه‌های اولیه سکه)، فرصت‌های سرمایه گذاری تردید آوری را ایجاد کرده است. اگر چه بررسی ICO ها خارج از بحث این مقاله است، همه سرمایه گذاران باید ملاحظات لازم را انجام دهند. جوامع مسلمان به ویژه باید با احتیاط کنند، زیرا اخیراً کلاهبرداران زیادی در حوزه ارزهای دیجیتال با استفاده از تبلیغاتی مانند سرمایه گذاری حلال سعی در خالی کردن جیب مردم را دارند . به عنوان یک قاعده کلی، تقریباً تمام فرصت‌های سرمایه گذاری که وعده بازگشت سرمایه را به شما می‌دهند، کلاهبرداری‌هایی از نوع پانزی و هرمی هستند که هر دوی آن‌ها نامشروع و حرام هستند.

حکم شرعی ارز دیجیتال، بیت کوین و اتریوم

این روز‌ها که نام ارز دیجیتال یا رمز ارز را می‌شنویم، پرسش‌های متعددی درباره این وجه دیجیتال به ذهنمان می‌رسد. یکی از مهمترین پرسش ها، حکم شرعی در خصوص ارز دیجیتال مانند بیت کویت و اتریوم است، با این وجود پرسش اولیه این است که اساسا ارز دیجیتال چیست؟ ارزهای دیجیتال ارز‌هایی هستند که به صورت الکترونیکی ذخیره و منتقل می‌شوند و مبنای آن‌ها صفر و یک است.

این روز‌ها که نام ارز دیجیتال یا رمز ارز را می‌شنویم، پرسش‌های متعددی درباره این وجه دیجیتال به ذهنمان می‌رسد. یکی از مهمترین پرسش ها، احکام شرعی در خصوص ارز دیجیتال است، با این وجود پرسش اولیه این است که اساسا ارز دیجیتال چیست؟ ارزهای دیجیتال ارز‌هایی هستند که به صورت الکترونیکی ذخیره و منتقل می‌شوند و مبنای آن‌ها صفر و یک است.

به گزارش سرویس خواندنی‌های انتخاب، ارز دیجیتال به انواع مقادیر با ارزش ایجاد شده در بستر دیجیتال اشاره دارد؛ بنابراین مبنای این نوع ارز به طور کلی با ارز‌های فیزیکی و رایجی که می‌شناسیم متفاوت است. با این وجود ارز دیجیتال با، اما و اگر‌های متعددی همراه است و هنوز مورد اعتماد بسیاری از افراد قرار ندارد.

ریشه‌های ارز دیجیتال
پول‌های دیجیتال مانند بیت کوین و اتریوم به عنوان «پول‌های غیرمتمرکز دیجیتال» شناخته می‌شوند؛ به این معنی که مرکزی برای تولیداین پول وجود ندارد. بیت کوین اولین پول دیجیتال، یک سیستم پرداخت جدید و یک نوع پول کاملاً دیجیتال را به وجود آورده‌است. این اولین شبکه پرداخت نقطه به نقطه غیر متمرکزی هست که توسط کاربرانش بدون هیچگونه واسطه ای، قدرت یافته‌است.

ریشه‌های ارز دیجیتال به ایجاد شرکت دیجی‌کش در اواخر دهه ۹۰ توسط دیوید چاوم برمی‌گردد. دیجی‌کش که در آن از علم رمزنگاری استفاده شده بود، بستری برای بانک‌ها فراهم می‌کرد تا به وسیله آن قابلیت انتقال ارزش به صورت الکترونیکی فراهم شود.

پولشویی و ارز دیجیتال
یکی از اولین ای-گلد‌ها با پشتوانه طلا در سال ۱۹۹۶ ایجاد شد. یکی از پول‌های دیجیتال مطرح دیگر رزرو آزادی بود که در سال ۲۰۰۶ به‌وجود آمد. این سرویس به کاربران اجازه می‌داد تا پول دلار یا یوروی خود را به رزرو آزادی تبدیل کرده و بتوانند آن را آزادانه با دستمزد ۱٪ بین یکدیگر رد و بدل کنند. هر دوی این سرویس‌ها متمرکز بوده و برای استفاده در پول‌شویی شهرت داشتند. همین امر سبب شد تا دولت آمریکا هر دو سرویس را تعطیل کند.

بیت کوین چیست؟

بیت‌کوین در سال ۲۰۰۹ به جهانیان معرفی شد و به سرعت به سرشناس‌ترین ارز دیجیتال در جهان تبدیل شد. ولی از نظر حقوقی هنوز هیچ کشوری آن را به عنوان پول قانونی به رسمیت نشناخته‌است. از نظر فنی بیت‌کوین نخستین پول دیجیتال غیرمتمرکز است. چرا که بدون بانک مرکزی یا مسئول مرکزی کار می‌کند. این شبکه همتابه‌همتا است و تراکنش‌ها، مستقیماً و بدون واسطه بین کاربران انجام می‌شود.

هیچ‌کس مالک شبکه بیت‌کوین نیست و مانند ایمیل، این کاربران بیت‌کوین هستند که آن را کنترل می‌کنند. کاربرد‌های بیت‌کوین در هیچ‌کدام از دیگر سیستم‌های پرداخت دیگر یافتنی نیست. در اردیبهشت ۱۳۹۷ بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد که به‌کارگیری بیت کوین و ارز‌های مجازی دیگر در تمام مراکز پولی و مالی ممنوع است.

برخی از مردم جهان، بیت‌کوین می‌خرند یا از آن برای سرمایه‌گذاری استفاده می‌کنند. در ماه ژوئیه سال ۲۰۱۴ نخستین صندوق بیت‌کوین در نیوجرسی تنظیم و توسط کمیسیون خدمات مالی نیوجرسی تأیید شد. در سال ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴، بانک مرکزی اروپا و سازمان تنظیم مقررات صنعت مالی هشدار دادند که سرمایه‌گذاری در بیت‌کوین ریسک است.

چرا بیت کوین مورد انتقاد است؟

_نامشخص بودن طرفین پرداخت
_عدم تایید ارز‌های دیجیتل توسط اغلب نهاد‌های دولتی و قانونی
_غیرقابل ردیابی بودن یا دشوار بودن ردیابی گیرنده و فرستنده
_استفاده در برخی وبسایت‌های سیاه یا استفاده برای پولشویی

بیت‌کوین‌ها عموماً از راه فعالیت‌های استخراج (ماینینگ) که همان فرایند پردازش تراکنش‌های بیت‌کوین است، بدست می‌آیند. این روش مستلزم در اختیار داشتن کامپیوتر‌ها و سخت‌افزار‌های قدرتمندی است. رهمچنین برخی از وب سایت‌های بخت‌آزمایی، به کاربران خود بیت‌کوین می‌دهند؛ بنابراین دو عنصرِ «غیر متمرکز بودنِ حسابرسی» و «نقل و انتقالات بدون حضور یک نهاد واسطه‌ای» دو ویژگی مهم رمزارزهاست که آن‌ها را از سیستم‌های مرسوم در نظام بانکی متمایز می‌کند.

حکم شرعی بیت کوین و سایر ارز‌های دیجیتال

اصول چهارگانه معاملات را باید در مورد حکم فقهی بیت کوین و رمز ارز‌ها مد نظر داشت: وجود یا عدم وجود ضرر غرر اکل مال به باطل ربا در مورد حکم شرعی رمز ارز ها، غرر که آیت الله محمد جواد فاضل لنکرانی نیز به آن اشاره داشته‌اند، و مساله اکل مال به باطل مورد بحث و تحقیق است.

یکی از ایرادات وارد بر رمز ارز‌ها که بیشتر از طرف اهل سنت مطرح می‌شود مساله قمار در استخراج است، زیرا ماینر در هر لحظه نمی‌داند که در برابر منابع مصرفی جایزه بلاک را دریافت خواهد کرد یا خیر و این مساله به صورت یک احتمال باقی مانده است.

قاعده لاضرر و لا ضرار فی الاسلام از فقه فردی به طریق اولی به فقه حکومتی وارد می‌شود و بیان می‌کند که در هیچ معامله‌ای طرف یا طرفین نباید از معامله متضرر باشند که در سطح حکومتی و اقتصاد نیز قابل تعمیم است. با توجه به اینکه قیمت بیت کوین و رمز ارز‌ها بهتر از هر کالای دیگری در سطح جهان با عرضه و تقاضا کنترل و تعیین می‌شود پس در سطح فردی ضرر نمی‌تواند متوجه فردی باشد که از قیمت آگاه است و در غیر این صورت شرط غرر در معامله برقرار خواهد شد.

همچنین ضرر عمومی از حضور رمز ارز‌ها برای جامعه قابل اثبات نیست و همان طور که در انتهای مقاله توضیح خواهیم داد رمز ارز‌ها دارای ویژگی‌هایی هستند که در نظر اسلام پسندیده بوده، ولی ارز‌های فعلی دنیا فاقد این خصوصیات هستند. از عوامل دیگری که برای باطل بودن معامله با بیت‌کوین یا حرام بودن آن آورده می‌شود ادعای ارتباط آن با دشمنان مسلمانان یا امثال آن است که می‌تواند تحت عنوان قاعده نفی سبیل برای ارائه حکم شرعی له یا علیه رمز ارز‌ها استفاده شود.

قاعده نفی سبیل ناظر بر مسدود کردن امکان تسلط دیگران بر جامعه مسلمین از طریق رمز ارز‌ها است. یکی از محکم‌ترین پاسخ‌ها به این شبهات، قاعده شرعی «البینه علی المدعی» است به عبارت بهتر مدعیان این شبهات تا زمانی که دلیل روشن و دقیقی برای اثبات این ادعا نداشته باشند نباید با استناد به این شبهات حکمی در رد رمز ارز‌ها صادر کنند.

ضمن اینکه طبیعت غیر متمرکز و توزیع شده اغلب شبکه‌های بلاکچین قابل رصد و مشاهده است. علاوه بر این موارد، مالکیت در بلاکچین به صورت خصوصی است و یک حکومت خارجی به واسطه اینکه رمز ارز‌ها یا استخراج آن در اختیار مردم آن کشور قرار دارد نمی‌تواند دارای سلطه بر کشور دیگری باشد. همچنین ماهیت اکوسیستم بلاکچین در تشابه با خود شبکه نوعی توزیع شدگی را نشان می‌دهد که طرف‌های مختلف حاضر در شبکه گا‌ها منافع متضادی نیز دارند.

به طور مثال دارندگان رمز ارزها، ماینرها، صرافی رمز ارزها، کیف پول رمز ارزها، توسعه دهندگان بلاکچین همگی طرف‌های درگیر در اکوسیستمی هستند که هیچ یک بدون حضور حداقلی دیگری قادر به فعالیت نیستند و به طور مثال صرف تسلط بر مخزن کد بیت کوین نمی‌تواند باعث تسلط بر شبکه بلاکچین بیت کوین شود. در مورد رعایت مصلحت مسلمین هم هیچ دلیل یا ادعای له یا علیه رمز ارز‌ها در تقابل با مصلحت مسلمانان وجود ندارد.

نظر مراجع تقلید درباره حکم رمز ارز‌ها

در سال ۱۳۹۶ استفتائی از برخی مراجع عظام تقلید پیرامون حکم شرعی استفاده از بیت کوین در معاملات، صورت گرفته که نتیجه آن به شرح زیر است:

به طور کلی نظرات علمای مختلف درباره حکم شرعی کریپتوکارنسی‌ها را می‌توان در سه دسته بدون نظر، مخالف یا موافق با ذکر دلیل و موافق یا مخالف بدون ذکر دلیل طبقه بندی کرد. آنچه که مهم است این است که همان طور که اشاره شد باید به تفکیک حوزه و همچنین با توجه به کارکرد رمز ارز‌ها نسبت به ارائه حکم شرعی در مورد آن‌ها اقدام کرد.

در ادامه نظرات مراجع عظام تقلید را می‌توانید بخوانید:

مطابق نظر آیت الله خامنه‌ای
سوال: حکم معاملات بیت کوین (ارز دیجیتال) چیست؟

از مقام معظم رهبری پاسخی در این زمینه به دیدگاه اسلام نسبت به بیت کوین دست ما نرسیده است. (تذکر مهم: با توجه به اینکه مقام معظم رهبری در این زمینه فتوا نداده اند، این به این معنا نیست که استفاده از این پول اشکال ندارد، بلکه مقلدین ایشان باید با رعایت الاعلم فالاعلم به مرجع دیگر در این مسئله رجوع کنند. لازم به ذکر است مطابق نظر معظم له رعایت قوانین رسمی کشور در این زمینه لازم الاجراست.

طبق نظر آیت الله مکارم شیرازی
سوال: حکم معاملات بیت کوین (ارز دیجیتال) چیست؟

پاسخ: با توجه به ابهامات زیادی که بیت کوین دارد معامله آن اشکال دارد.

آیت الله نوری همدانی
حکم معاملات بیت کوین (ارز دیجیتال) چیست؟

پاسخ: ورود در این معاملات اشکال دارد.

حضرت آیت الله هاشمی شاهرودی
سوال: حکم معاملات بیت کوین (ارز دیجیتال) چیست؟

پاسخ: با توجه به ابهامات فراوانی که این نوع معامله دارد، استفاده از این پول جایز نیست.

آیت الله وحید خراسانی
سوال: حکم معاملات بیت کوین (ارز دیجیتال) چیست؟

پاسخ: خرید و فروش آن باطل است.

آیت الله صافی گلپایگانی
سوال: حکم معاملات بیت کوین (ارز دیجیتال) چیست؟

پاسخ: حرام و اکل مال به باطل است. والله العالم

آیت الله شبیری زنجانی
معاملات بیت کوین (ارز دیجیتال) چه حکمی دارد؟

پاسخ: چنانچه استفاده از این‌گونه ارز‌ها نوعاً مفسده اقتصادی داشته یا خلاف قانون باشد، خرید و فروش آن اشکال دارد.